Cerkiew - Nowe Sady (województwo podkarpackie)

Nowe Sady
Cerkiew obronna
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	przemyski
Gmina	Fredropol
Liczba ludności (2011)	301
Strefa numeracyjna	16
Kod pocztowy	37-743

Nowe Sady (do 1957 r. Hujsko, ukr. Військо, rus. Гуйско) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim, w gminie Fredropol[5][6].

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie przemyskim.

Wieś położona nad Wiarem u podnóża wzgórz Kalwarii Pacławskiej.

Pierwsza wzmianka o Hujsku pochodzi z 1444 r., kiedy nazywała się Osko i należała do królewszczyzn starosty przemyskiego. W XV w. powstała tu parafia prawosławna, której istnienie in villa Wujsko potwierdził w 1665 Jan Kazimierz. W 1772 r. wieś przyłączono do austriackich dóbr rządowych. Do 1778 r., istniała tu warzelnia soli, czerpiąca solankę ze studni o głębokości ponad 100 m a w XIX w. funkcjonował browar. W latach 80., XVII w. w części wsi zwanej Falkenberg osadzono w ramach kolonizacji józefińskiej kolonistów niemieckich. W 1921 r. wieś liczyła 136 domów i 788 mieszkańców (765 wyznania gr-kat, 9 rz-kat, 14 mojż.). Po II wojnie światowej wysiedlono ludność ukraińską a na ich miejsce przybyli osadnicy polscy z różnych stron kraju. W 1957 r. nazwę wsi zmieniono na Nowe Sady, włączając do miejscowości sąsiedni Falkenberg.

Widok od prezbiterium

Murowana cerkiew pw. św. Jerzego Męczennika zbudowana została prawdopodobnie w 1655, przebudowana w 1836, odnowiona w 1932.

Zachowany grobowiec na cmentarzu w Hujsku

Cerkiew zbudowana jest na wzgórzu kończącym grzbiet biegnący od Pacławia. W IX-XI w. było tu wczesnośredniowieczne grodzisko, górujące nad płaską równiną Wiaru. Od strony wsi (zachód, północ i wschód) fortyfikacje mają ok. 10 m wysokości. Z północnego zachodu prowadzi na górę droga, która przechodzi wąwozem przez fortyfikację i wydostaje się na majdan (urbanistyka) w pobliżu prezbiterium obecnej cerkwi. Na północno-wschodnim narożniku bastionu stoi kamienny obelisk z krzyżem łacińskim, bez żadnych napisów. Od strony grzbietu (południe) majdan osłonięty jest wałem ziemnym o wysokości ok. 5 m i odcięty przekopem, w znacznej części zasypanym.

Nagrobek otoczony płotkiem

Południową część fortyfikacji zajmuje stary cmentarz. Nieużywany w latach 1947-1989 został w większości zdewastowany. Najlepiej zachował się betonowy grobowiec (w latach 80. przez rozbitą ścianę widać było trumny i kości) i kilka żeliwnych krzyży. W latach 90. XX w. część nagrobków została odrestaurowana. Charakterystycznym elementem cmentarza są drewniane płotki wokół grobów.

Ciekawym zabytkiem jest również młyn wodny, który również od kilkudziesięciu lat dysponuje silnikiem na olej napędowy oraz turbiną 2 w polsce , który zapewnia zapas mocy w przypadku małego poziomu wody w Wiarze. Młyn wodny jest nieczynny od 1997 roku, obecnie trwają prace modernizacyjne, które prawdopodobnie zostaną zakończone za około 2 lata. Po ich ukończeniu młyn ma zostać uruchomiony